Kanclerz Angela Merkel zapadła się pod ziemię po odejściu z urzędu kanclerskiego. Być może jednym z tego powodów jest dostrzeżenie także przez nią, że w wielkiej rozgrywce z Putinem przegrała, przyczyniając się do obecnego kryzysu. Można nawet stwierdzić, że została przez niego ośmieszona, gdy okazało się, że wszystkie składane przez nią deklaracje o zagwarantowaniu interesów Ukrainy, po planowanym uruchomieniu NS2, okazały się bańka mydlaną.
Nie oznacza to w żadnym przypadku uznania pojawiających się w części polskiej prasie stwierdzeń, że Berlinowi jest coraz bliżej do Moskwy. Obserwator międzynarodowej sceny politycznej mógł w ostatnich latach dostrzec zarówno brak osobistej sympatii między Merkel i Putinem, jak i kolejne konflikty (Krym, propagandowe oddziaływanie Rosji na niemiecką opinię publiczną, zabójstwo w 2019 r. w Berlinie imigranta czeczeńskiego pochodzenia, otrucie a następnie skazanie Nawalnego). Kolejne sondaże po aneksji Krymu wskazywały, że także większość niemieckiej opinii publicznej uważa Rosję Putina za politycznie niewiarygodnego partnera, do którego nie można mieć zaufania.
Były jednak argumenty, które przemawiały dla Merkel za kontynuacją projektu rozpoczętego przez Gerharda Schrödera, czyli za projektem NS2, którego realizację rozpoczęto wkrótce po aneksji Krymu
Argumenty polityczne:
1. Związanie Rosji z Zachodem, stabilizacja wzajemnych stosunków – Jest to stały motyw niemieckiej polityki, wynikający z przekonania, że Rosja zachowa się racjonalnie w zachodnim tego słowa znaczeniu i nie narazi się na utratę zysków z intratnych powiązań gospodarczych.
2. Zapobieżenie związaniu się Rosji z Chinami – Ten argument pojawiał się już u Schrödera, chociaż przez Merkel nie był eksponowany, zapewne także ze względu na dążenie do rozbudowy relacji ekonomicznych z Chinami.
3. Przekonanie, że dysponuje się możliwościami nacisku na Rosję, by dotrzymała uzgodnień odnośnie do Ukrainy – Trudno odpowiedzieć, czy Merkel rzeczywiście wierzyła, że sankcje, których skuteczność w ostatnich latach była bardzo ograniczona, zmuszą Moskwę do uwzględnienia interesów Ukrainy i powstrzymają przed agresywnymi działaniami. W wystąpieniach Merkel mowa była jedynie o niebezpieczeństwie wynikającym z utraty przez dotychczasowe państwa tranzytowe opłat za przesył gazu.
4. Wewnątrzpolityczny nacisk (gospodarka, władze Meklemburgii Pomorza Przedniego, większość społeczeństwa za uruchomieniem NS2) – Zrozumiały jest nacisk firm zaangażowanych w projekt. Ponadto, mimo wspomnianego braku sympatii do rosyjskiego systemu i zaufania do Moskwy, większość niemieckiego społeczeństwa była zwolennikiem jego uruchomienia. Według sondażu Forsa z maja 2021 r. (https://www.ost-ausschuss.de/de/PM%20Umfrage%20Forsa%20NS2) zwolennikami było 75%, a przeciwnikami uruchomienia jedynie 17%. W styczniu 2022 r. przeciwnicy przeważali jedynie wśród Zielonych. Ogólne poparcie wprawdzie spadło, ale nadal wynosiło 60% (https://de.statista.com/statistik/daten/studie/1282647/umfrage/festhalten-am-projekt-nord-stream2/).
Argumenty polityczno-ekonomiczne:
1. Merkel zakładała, że Rosja jest i będzie, tak jak dawniej ZSRR, pewnym dostawcą surowca, mimo politycznych napięć – W tym przypadku Merkel, o której nie bez racji mówiono, że jako urodzona jeszcze w Niemieckiej Republice Demokratycznej i bloku wschodnim rozumie, jak trudnym partnerem jest Moskwa, padła zapewne ofiarą przenoszenia ówczesnych doświadczeń na XXI wiek. Związek Radziecki był bowiem rzeczywiście wiarygodnym partnerem, jako dostawca ropy i gazu, niezależnie od wszelkich konfliktów politycznych. Merkel nie dostrzegła, że Rosja Putina używa surowców energetycznych jako narzędzia prowadzenia polityki i użyje jej także wobec Zachodu.
2. Niemcy jako gazowy hub Europy, wzmocnienie pozycji Niemiec w EU – Dzięki projektowi Niemcy stałyby się centralnym punktem systemu energetycznego Unii Europejskiej, utrzymałyby tę pozycję także gdyby w przyszłości zaczęto z Rosji zamiast gazu importować wodór.
3. Gaz jako podstawa transformacji energetycznej w Niemczech, brak alternatywnych rozwiązań po podjęciu przez Merkel decyzji o wyłączeniu elektrowni atomowych.
Szczególne znaczenie miało przekonanie, że Rosja jest stabilnym dostawcą gazu, gdyż Niemcy weszły w okres transformacji energetycznej nie mając dopracowanych nowych technologii produkcji i magazynowania energii. Dopracowanych oznacza także: gotowych do masowego wprowadzenia.
Surowcem energetycznym okresu przejściowego miał i ma być (patrz aktualny spór z Komisją Europejską) gaz. Tym samym pole manewru niemieckiej polityki uległo ogromnemu zawężeniu, gdyż brakuje alternatywnych rozwiązań. Zastąpienie dostaw z Rosji jest możliwe obecnie raczej krótkookresowo, za cenę wysokich kosztów i zrezygnowania z ideologicznych oporów przed gazem łupkowym. Przy tym Niemcy nie mają terminalu do przyjmowania statków z płynnym gazem. Wyjaśnia to rozpaczliwe starania Berlina o nie obejmowanie potencjalnymi sankcjami dostaw surowców energetycznych. A dodać trzeba jeszcze zredukowane do Rosji poczucie winy za zbrodnie nazistowskich Niemiec w Związku Sowieckim.
Potencjalne zyski z eksportu gazu nie okazały się narzędziem stabilizującym politykę Rosji, inaczej niż w Niemczech definiującej racjonalność, gotowej ponieść straty finansowo-ekonomiczne, aby przynajmniej częściowo odbudować swoją strefę wpływów. Rosji, która zgromadziła w ostatnich latach dzięki eksportowi surowców wystarczające zasoby, by sobie na takie straty pozwolić.
Trudno określić inaczej niż jako klęskę politykę, w wyniku której Niemcy zawęziły swoje pole manewru, nie mając alternatywnych wobec rosyjskiego gazu rozwiązań, a Rosja pole manewru zachowała.
globalbarrel, 3.07.2017 (https://globalbarrel.com/2017/07/03/neue-neue-ostpolitik-my-bpj-piece-on-german-fury-at-senate-ns2-sanctions/)
„Although there are significant numbers of German citizens, lower-ranking party members, and some major politicians who oppose the NS2 project, the reality – as reflected in Merkel and Gabriel’s condemnations of the new US sanctions bill – is that there is overwhelming support for NS2 from the country’s business and political elite. Whether consciously or not, this reflects a new geopolitical role for Germany with respect to Russia and the European project, one aiming to make it an indispensable middleman in energy matters.”
reuters, 16.02.2018 (https://www.reuters.com/article/us-germany-poland/merkel-sees-no-threat-in-new-gas-pipe-to-russia-poland-disagrees-idUSKCN1G01DJ)
““We had different views on the Nord Stream issue,” Merkel told reporters at a joint press conference with Polish Prime Minister Mateusz Morawiecki in Berlin.
“We think this is an economic project. We are also for energy diversification. We also want Ukraine to continue to have transit gas traffic, but we believe Nord Stream poses no danger to diversification,” she said.”
euobserver, 11.04.2018 (https://euobserver.com/energy/141570)
“"In our view, the Nord Stream 2 project is not possible without clarity of how Ukraine's transit role will continue. From this you can already see that this is not just an economic project, but that, of course, political factors must also be taken into account," Merkel said.”
aljazeera, 18.08.2018 (https://www.aljazeera.com/news/2018/8/18/putin-and-merkel-discuss-nord-stream-2-syrian-reconstruction)
“Russian President Vladimir Putin has said a planned trans-Baltic natural gas pipeline linking Russia and Germany is exclusively an economic project, in his latest remarks over a controversial venture that has divided Europe and raised concerns in Washington.
Speaking alongside German Chancellor Angela Merkel on Saturday, Putin said the Nord Stream 2 pipeline would not “close the door to shipping gas through Ukraine”. (…)
Speaking on Saturday, Merkel said: “Ukraine must continue to play a role in the transit of gas to Europe once Nord Stream 2 is in place”.”
Rede von Bundeskanzlerin Merkel zur 55. Münchner Sicherheitskonferenz am 16. Februar 2019 in München, https://www.bundeskanzler.de/bk-de/aktuelles/rede-von-bundeskanzlerin-merkel-zur-55-muenchner-sicherheitskonferenz-am-16-februar-2019-in-muenchen-1580936
“Dann gibt es einen vierten Punkt: die wirtschaftliche Kooperation. Darüber gibt es – Beispiel Nord Stream 2 – jetzt eine Vielzahl von Diskussionen. Ich verstehe Petro Poroschenko, der hier sitzt und sagt: Die Ukraine ist Transitland für russisches Erdgas und möchte es bleiben. Ich habe ihm immer und immer wieder versichert, dafür jede Unterstützung zu geben und Verhandlungen dafür zu führen; und das werden wir – Wahlkampf hin oder her – auch weiterhin tun. Ein russisches Gasmolekül bleibt ein russisches Gasmolekül – egal, ob es über die Ukraine kommt oder ob es über die Ostsee kommt. Das heißt, die Frage, wie abhängig wir von russischem Gas sind, kann durch die Frage, durch welche Pipeline es fließt, nicht geklärt werden. Auch da sage ich: Ich bin bereit. Niemand will einseitig und völlig einseitig von Russland abhängig werden. Aber wenn wir schon im Kalten Krieg russisches Gas bekommen haben – als ich noch auf der DDR-Seite saß und wir dort sowieso russisches Gas bekommen haben, aber als auch die alte Bundesrepublik in hohem Umfang russisches Gas eingeführt hat –, dann weiß ich nicht, warum die Zeiten heute so viel schlechter sein sollen, dass wir nicht sagen: Russland bleibt ein Partner.
Ich sage einmal – auch wieder, das ist ja gar nicht einfach, in Anwesenheit von Präsident Poroschenko aus meiner Perspektive auf der linken Seite und des chinesischen Vertreters auf der rechten Seite –: Wollen wir Russland nur noch in die Abhängigkeit oder in die Erdgasabnahme von China bringen? Ist das unser europäisches Interesse? Das finde ich auch nicht. Wir wollen auch ein bisschen an den Handelsbeziehungen teilhaben. Also müssen wir darüber offen reden.“
GEOECONOMICS AND GEOPOLITICS, 27.02.2019 (https://journals.kantiana.ru/upload/iblock/85c/2-Zhiznin_25-42.pdf)
“The last fact is the speech of German Chancellor A. Merkel on February 15, 2019, at the Munich Security Conference, in which she stated that this pipeline, which is in line with the economic interests of Germany and other EU countries, will be built, despite political difficulties. The implementation of this project will significantly contribute to ensuring EU energy security and security in Europe as a whole. This is especially true for the Baltic Sea region, in which there has been an increase in military tension, in recent years, between NATO and Russia. The development of energy infrastructure, including NS-1 and NS-2, on the reliable operation of which depends the economic well-being of many EU countries, can help mitigate the situation in the region.”
CNBC, 21.05.2019 (https://www.cnbc.com/2019/05/21/nord-stream-2-explained-what-it-is-and-why-its-proving-controversial.html)
“While German Chancellor Angela Merkel and others have insisted that gas must continue to flow through Ukraine, no arrangements have been made and Russia remains unreserved about its intentions to restrict gas supplies once the new pipeline is complete.”
„Die Zeit“, 31.12.2019 (https://www.zeit.de/politik/ausland/2019-12/gastransit-russland-ukraine-vertrag-gasversorgung)
„Russland und die Ukraine haben einen Vertrag für den Gastransit zur Versorgung Europas unterzeichnet. (…)Bundeskanzlerin Angela Merkel (CDU) begrüßte das neue Abkommen. Die Fortführung des Ganstransits über die Ukraine ab dem 01. Januar sei "ein gutes und wichtiges Signal für die Gewährleistung unserer europäischen Gasversorgungssicherheit", sagte Merkel.“
REMIX, 31.01.2020 (https://rmx.news/commentary/love-in-the-kremlin-opinion/)
„Especially interesting was the location, the chamber of Russian Empress Catherine II in the Kremlin, for the official meeting between the German chancellor and the Russian president.
Merkel has always been fascinated with the historic character of Catherine the Great, a German princess who claimed the Russian throne and became one of its most powerful rulers. A huge portrait of Catherine II even hangs in Merkel’s office back in Berlin.
There is no doubt that Putin was well aware of that fact when he chose the setting for their meeting and his charm offensive appears to be paying off.”
23.07.2021, (https://www.aa.com.tr/en/europe/german-chancellor-hails-nord-stream-2-deal-but-admits-differences-remain/2311874#)
“The German leader said Russia had made it clear to her that energy would not be used as a "weapon.”
We take Russia at its word and we are not completely defenseless, said Merkel, referring to the possibility of sanctions.”
“
OSW, 22.07.2021 (https://www.osw.waw.pl/en/publikacje/analyses/2021-07-22/deal-between-germany-and-us-nord-stream-2)
„Chancellor Angela Merkel had a telephone conversation with the President of Russia in the evening, the topics of which also included gas transit through Ukraine and the NS2 gas pipeline. According to a statement from the Kremlin, both sides expressed satisfaction at the approaching conclusion of construction work on Nord Stream 2, while the Russian side presented (unspecified) queries regarding the US-German announcement.”
Reuters, 22.08.2021 (https://www.reuters.com/world/germanys-merkel-calls-ukraine-gas-transit-agreement-2021-08-22/)
“On her final visit to Kyiv before retiring as chancellor next month, Merkel said "gas should not be used as a geopolitical weapon" by Russia and that Germany could impose new sanctions on Moscow if necessary.”